هر خانواده از مجموعه‌ای از افراد تشکیل می‌یابد که در پیوند خویشاوندی و زیستی قرار دارند و معمولا در یک خانوار زندگی می کنند.خانواده، اولین نهاد اجتماعی و کوچکترین واحد تشکیل دهنده جامعه است.خانواده  در  بسیاری  از  شرایط  تاریخی  ایران  بر  ساختار سیاسی،  اقتصادی  و  دینی  جامعه  اثرگذار  بوده  است.  خانوادۀ  ایرانی  سازندۀ  نظام سیاسی و دینی بوده است. افراد خاندانهای بزرگ، سروسامان دهنده ی حکومتها گرایشهای دینی بوده اند. اثرگذاری خانوادۀ ایرانی در حوزۀ سیاست، اقتصاد، تجارت و فرهنگ تنها به حضور خاندانهای بزرگ و مهم ختم نمیشود. هر فردی  که وارد نظام  اجتماعی  رسمی  ایران،  از  قبیل  حکومت  و  تجارت  و  فرهنگی،  شده  سعی  در توسعۀ مناسبات خانوادگی  کرده است. این سنت به جایمانده از ایرانیان است  که با حضور هر فرد از خانوادهای، دیگر اعضای خانواده فرد نیز به آن واحد میپیوندند..به عقیده گیدنز، امروزه نقشهای تعریف شده در خانوادۀ سنتی تغییر  کرده است و خانواده ی دیگر نهادی شفاف با نقشهای ثابت از زن و مرد تلقی نمیشود؛ همچنین، خانواده جدید یک واحد تولیدی محسوب نمیشود، بلکه واحدی مصرفی است  که هزینه های سنگین پرورش فرزندان، تصمیمگیری دربارۀ داشتن فرزند را بسیار حساس و پیچیده کرده است؛ همچنین تغییر در ساختار قدرت و افقی شدن این هرم، ساختار جدیدی به خانواده ها بخشیده  که راه آنها را از خانوادۀ سنتی جدا میکند.

عوامل تهدید خانواده از دیدگاه اجتماعی

خانواده امروزی از جهات مختلفی در معرض تهدید واقع است که به عوامل آن در ذیل اشاره می‌کنیم

الف) رسانه‌های جمعی :این روز‌ها و در دنیای پرمشغله امروز، عواملی وجود دارند که انسان‌ها را به صورت انفرادی به خود مشغول می‌کنند و آن‌ها را از تعامل با دیگران باز می‌دارند. رسانه‌های جمعی از مهم‌ترین این عوامل به شمار می‌روند؛ این ابزار‌ها در کنار فایده‌هایی که دارند، تاثیرات منفی نیز بر جای می‌گذارند. در این میان شبکه‌های اجتماعی اگرچه بستر علمی و … مناسبی را فراهم می‌کنند و می‌توانند در زمینه‌های گوناگون نقش موثری داشته باشند اما نباید از مضرات آن نیز غافل شد.

ب) اختلافات فرهنگی و طبقاتی: قرار نداشتن زن و مرد در یک طبقه اجتماعی و یا عدم مشابهت فرهنگی و شرایط ناهمگون خانوادگی موجب ایجاد مشکلاتی از قبیل تفاخر به شرایط خانوادگی برتر و تعصب بر قومیت خواهد شد.  شرایطی که در آن همیشه طرفین همدیگر را تحقیر و سرزنش می‌کنند و این وضعیت در نهایت به بروز بحث و درگیری و التهابات عاطفی بین زوجین می‌انجامد.

ج) تغییر الگوی مهاجرت :گسترش شهرنشینی و تغییر الگوی مهاجرت باعث افزایش ساکنان روستاها و شهر‌های کوچک به کلانشهرها شده است و در این میان خانواده‌ها برای مطابقت با  فرهنگ جدید، کم کم فرهنگ‌ها و آداب و رسوم سنتی خود را به دست فراموشی می‌سپارند و  تغییراتی را در ساختار اجتماعی شهر‌های بزرگ ایجاد می‌کنند؛ چنانچه  تفاوت‌های فرهنگی احتمال بروز برخی مشکلات در ازدواج‌ها را افزایش می‌دهد.

د) مصرف‌گرایی :مصرف گرایی الگوی غلطی است که در بین جوامع بشری و بویژه کشور‌های در حال توسعه به سرعت در حال گسترش است. در این میان افزایش مراکز خرید و فروشگاههای بزرگ ولع مردم برای خریدهای بی هدف را بالا برده است و اگر زوجین در روند زندگی خود توجهی به بودجه و شرایط اقتصادی شان نداشته باشند، در زندگی مشترک شان با مشکلات بی‌شماری مواجه خواهند بود.

ه) مسائل اقتصادی و مالی : هر زندگی با فراز و نشیب‌هایی همراه است و امکانات مالی می‌تواند به حل شدن مشکلات زندگی کمک کند، اما نباید مسائل مالی سرلوحه زندگی قرار بگیرد و دیگر موارد را تحت الشعاع قرار دهد. هر چقدر زوجین در زندگی مشترک بر داشته‌های اقتصادی خود تاکید کنند و حس مالکیت خود را به رخ یکدیگر بکشند، به آشفتگی و تزلزل زندگی خودشان دامن می‌زنند. اگر پیوند عاطفی زوجین قوی باشد و با یکدیگر همدلی داشته باشند، مشکلات مادی هر چقدر هم که دشوار باشد، می گذرند.

و) دخالت دیگران: اکثر پژوهش های انجام شده در ایران درباره طلاق ، این حقیقت را منعکس کرده اند که دخالت دیگران مانند اقوام و آشنایان ، والدین زن یا شوهر موجب شعله ورشدن اختلافات زن و شوهر می گردد و در نهایت به طلاق و جدایی منجر می شود. زن یا شوهر به ویژه در اوایل زندگی مشترک توسط دیگران به طور ناشیانه راهنمایی و یا در برخی موارد تحریک می شوند.

ز)سوء تفاهم ها و سوء ارتباطات :مهمترین عامل آسیب پذیری خانواده ، بروز سوء تفاهم ها و سوء ارتباطات است. بنابراین هر یک از زن و شوهر به سهم خود مسئولیت دارند که از به وجود آمدن سوء تفاهم ها و سوء ارتباطات پیشگیری کنند و در اولین فرصت ممکن به حل و فصل آنها بپردازند. زیرا سوء تفاهم ها و سوء ارتباطات به صورت یک فرایند مخرب و پیش رونده عمل می کنند..
ح)انتقام گیری و بهانه جویی :انتقام گیری، بهانه گیری و عیب جویی از مهمترین عوامل آسیب زایی خانواده و روابط زن و شوهر به شمار می آیند . طرح مکرر « دلخوری ها » ، نقاط ضعف و نارسایی ها ، ساختمان روابط زناشویی را تهدید و تخریب می کند. خانواده رکن اساسی جامعه است. پرداختن به این بنای مقدس بنیادین و حمایت و هدایت آن به جایگاه واقعی خود، همواره سبب اصلاح خانواده بزرگ انسانی و غفلت از آن موجب دور شدن از حیات حقیقی و سقوط به ورطه هلاکت و ضلالت بوده است. بنابراین هرچه بیشتر باید در جهت نیل به سعادتمندی آن کوشید که دستیابی به این مهم تنها از طریق شناسایی کامل عوامل تحکیم بنیان خانواده امکان پذیر است.

دکتر شهره عرب شیرازی – مدرس دانشگاه